Patron
Szkoły Podstawowej
Dzieciństwo
i młodość
Tak o swym pochodzeniu napisał Wincenty Witos. Urodził się w ubogiej rodzinie chłopskiej 21 stycznia 1874r. w Wierzchosławicach, w przysiółku, noszącym od pańszczyźnianych czasów nazwę Dwudniaki. W domu rodzinnym Witosa panowała bieda, bowiem cały majątek rodziców składał się z dwóch morgów lichego gruntu i połowy chałupy. W dziesiątym roku życia został przez rodziców posłany do miejscowej szkoły, do której uczęszczał w ciągu czterech zim. Dalsze jego kształcenie odbywało się drogą samouctwa, pod czujnym okiem kierownika miejscowej szkoły powszechnej, Franciszeka Marca. Kiedy na wsi pojawiły się pierwsze numery "Przyjaciela Ludu", wydawanego we Lwowie przez Bolesława Wysłoucha - Witos został stałym jego czytelnikiem, a niebawem także i korespondentem. Związał się w ten sposób z rodzącym się na polskiej wsi ruchem ludowym. W młodości pracował wraz z ojcem jako drwal w okolicznych lasach księcia Sanguszki.
-
Dom
rodzinny Wincentego Witosa
Początki działalności
społeczno-politycznej
Działalność
społeczną i polityczną rozpoczął w rodzinnej wsi i w powiecie
tarnowskim. W 1905 r. został członkiem Rady Powiatowej. W 1907 r.
został
wybrany na zastępcę do austriackiej Rady Państwa. W następnym 1908 roku
był już
posłem do sejmu galicyjskiego i wójtem Wierzchosławic. W
trzy lata później, w
1911 r. wybrano go na posła do parlamentu austriackiego.
Równolegle wzrosło znaczenie Wincentego Witosa w ruchu ludowym. W 1895 r. przystąpił do nowo-powstałego Stronnictwa Ludowego, a już w 1903 r. wchodził w skład jego Rady Naczelnej. W 1913 r., w wyniku rozłamu w galicyjskim ruchu ludowym - Witos został wiceprezesem powstałego wówczas PSL "Piast", a w parę lat później jego prezesem.
-
- Posłowie polscy w parlamencie austriackim - 1911 r.
Wincenty
Witos zdobywając coraz to wyższe stopnie kariery politycznej nie
zrywał związków ze swą rodzinną wsią i własnym gospodarstwem.
W
okresie I wojny światowej prowadził ożywioną działalność polityczną w
polskich organizacjach niepodległościowych i narodowych. Już
wówczas stał się
znanym politykiem we wszystkich trzech zaborach. Potwierdzają to dalsze
wydarzenia, jakie miały miejsce w odrodzonej w 1918 roku Polsce. W
pierwszych
dniach niepodległości Wincenty Witos stanął na czele Polskiej Komisji
Likwidacyjnej
- pierwszego rządu polskiego, jaki powstał w Krakowie w dniu 28
października
1918 r. dla ziem byłego zaboru austriackiego.
Po odzyskaniu przez Polskę
niepodległości, w pierwszych wyborach do Sejmu
Ustawodawczego w 1919 roku, został wybrany posłem, obejmując
przewodnictwo
Klubu Poselskiego PSL "Piast". Stał się równocześnie, jako
prezes PSL
"Piast", jedną z czołowych postaci II Rzeczypospolitej, politykiem
dużego formatu, sięgającym po najwyższe godności w państwie.
- PSL z Wincentem Witosem na czele
Okres II Rzeczpospolitej - Witos
premierem
Wincenty Witos w latach demokracji parlamentarnej II Rzeczypospolitej trzykrotnie piastował funkcję premiera Polski. Po raz pierwszy został powołany na urząd premiera 24 lipca 1920 r. Obejmował ster państwem w najbardziej krytycznym momencie na froncie wojny polsko - bolszewickiej, w obliczu groźby utraty dopiero co zdobytej niepodległości. Zakończenie wojny i ustalenie granic Polski było najważniejszym zadaniem Rządu Obrony Narodowej, kierowanego przez wójta z Wierzchosławic. W okresie rządów Witosa uchwalona została w dniu 17 marca 1921 r. Konstytucja, zwana marcową, która zakończyła proces zmagań o kształt ustrojowy II Rzeczypospolitej. Zawarcie traktatu ryskiego z Rosją Radziecką, kończącego wojnę na wschodzie, przeprowadzenie plebiscytu na Śląsku i uchwalenie konstytucji, to najważniejsze osiągnięcia pierwszego gabinetu Witosa.
-
Witos z legionistami płk
Bolesława Roja
1918 r.
28
maja 1923 r. Witos ponownie stanął na czele rządu, tworząc koalicję
parlamentarną z partiami prawicowymi. Po raz trzeci objął tekę premiera
10 V
1926 r. Przeciw temu rządowi, w trzecim dniu jego funkcjonowania,
wystąpił
zbrojnie marszałek Józef Piłsudski. Po kilku dniach walk na
ulicach Warszawy, wojsk
wiernych rządowi z siłami marszałka Piłsudskiego - Witos z prezydentem
państwa,
Stanisławem Wojciechowskim podali się do dymisji. Zamach majowy był dla
Witosa
ogromnym przeżyciem i wstrząsem. Był z przekonania politykiem
legalistą, a
przejęcie władzy drogą przemocy uważał za gwałt i duże
niebezpieczeństwo dla
młodego państwa polskiego.
Po zamachu majowym Witos skoncentrował się na działalności w PSL "Piast". Ponieważ uważał rządy pomajowe za szkodliwe dla wsi i państwa polskiego, pozostawał do tychże rządów przez następne lata w opozycji. Był w 1929 r. jednym z głównych organizatorów Centrolewu - Związku Obrony Prawa i Wolności Ludu, ugrupowania opozycyjnego, skupiającego ówczesne partie centrum i lewicy.
Wincenty Witos i Józef Piłsudski Aleje Jerozolimskie Warszawa 1921r.
oraz trzeci gabinet Witosa.
Proces brzeski oraz emigracja
Wraz
z innymi przywódcami Centrolewu zwołał w czerwcu 1930 r. w
Krakowie
ogromny Kongres, pod hasłem "Obrony Prawa i Wolności Ludu". Na
Kongresie, który zgromadził ogromne tłumy ludzi potępiono
bezprawie, żądano
przywrócenia rządów parlamentarnych, prawa i
wolności. Witos stał się
uosobieniem hasła walki o demokratyzację stosunków w
państwie polskim. W
odpowiedzi na Kongres Centrolewu, na osobisty rozkaz marszałka
Józefa
Piłsudskiego, zostali aresztowani przywódcy Centrolewu.
Wśród aresztowanych
znalazł się również Wincenty Witos (9 IX 1930 r.)
Aresztowani zostali osadzeni
na 74 dni w twierdzy wojskowej, w Brześciu n. Bugiem. Z więzienia
został Witos
zwolniony w końcu listopada 1930 r. Poświęcił się wówczas
pracy w ruchu
ludowym, doprowadzając do zjednoczenia się ówczesnych partii
ludowych i
powstania jednego Stronnictwa Ludowego. Po powstaniu SL został prezesem
Rady
Naczelnej.
26 października 1931 r. rozpoczął się największy proces polityczny II Rzeczypospolitej - proces więźniów brzeskich, zwany także "procesem brzeskim". Na ławie oskarżonych zasiadło jedenastu działaczy Centrolewu. Akt oskarżenia zarzucał im przygotowywanie zamachu stanu. Witos należał do głównych postaci w tym procesie. Skazany został na 1,5 roku więzienia. Nie pogodził się z wyrokiem i nie czekając na jego uprawomocnienie, 28 września 1933 r. udał się na polityczną emigrację do Czechosłowacji.
W
czasie politycznej tułaczki w Czechosłowacji stał się Witos
niekwestionowanym przywódcą polskiego ruchu ludowego i
głównym politykiem
polskiej opozycji lat trzydziestych. Był rzecznikiem bezkompromisowej
walki z
sanacją. Był inspiratorem wielkich manifestacji i strajków
chłopskich w latach
trzydziestych, w tym największego, bo zwanego "wielkim", strajku w
1937 r.
W
okresie tym współpracował w ramach tzw. Frontu Morges, z
innymi polskimi
wybitnymi politykami, przebywającymi poza granicami Polski takimi jak:
gen. Władysław
Sikorski, gen. Józef Haller, Ignacy Paderewski.
W. Witos po zajęciu Czechosłowacji przez Niemców powrócił 31 marca 1939 r. do kraju nielegalnie, przez "zieloną granicę". Został aresztowany i osadzony na kilka dni w więzieniu w Siedlcach. Następnie zwolniony na tzw. "urlop zdrowotny". Natychmiast powrócił do pracy w stronnictwie, aby przygotować wieś do zbliżającej się wojny, której wybuch przewidywał i przed czym ostrzegał władze polskie kilka lat wcześniej.
-
Witos, gen. Sikorski i Władysław Kiernik w Zbrasławie pod Pragą 1935r.
II Wojna Światowa
Wybuch wojny zastał Witosa w Warszawie, dokąd przybył w ostatnich dniach sierpnia 1939 r. W Warszawie dotarła doń wiadomość od córki o śmierci żony. Witos wyjechał do rodzinnych Wierzchosławic, by wziąć udział w pogrzebie żony, który odbył się w dniu 2 września 1939 r.
-
Witos na podwórku własnego gospodarstwa - 1939 r.
W
następnym dniu wyjechał Witos, pociągiem z Tarnowa w kierunku Lwowa. W
czasie tej podróży, w wyniku nalotu, został ranny.16
września 1939 r. gestapo
aresztowało go w majątku hr. Drohojowskiego w Cieszacinie Wielkim
k.Jarosławia
i przetrzymywało w Jarosławiu, następnie w więzieniu w Rzeszowie, a
potem w
Berlinie i Poczdamie. Stamtąd chorego Witosa przywieziono do Polski, do
Krakowa, a nastepnie do Zakopanego. Więziono go w willi "Renesans" do
końca lutego 1941 r. Po tej dacie powrócił Witos do
Wierzchosławic, gdzie
przebywał w areszcie domowym. Wielokrotnie namawiany przez
Niemców do rożnych
form współpracy. Zawsze, konsekwentnie odmawiał. Mimo, że
był pod ścisła
kontrolą gestapo, to za pośrednictwem zaufanych osób
utrzymywał kontakt z
kierownictwem konspiracyjnego ruchu ludowego.
W
połowie 1944 r. z inicjatywy St. Mikołajczyka, w Londynie,
wśród
polityków emigracyjnych zrodziła się myśl przewiezienia
Witosa do Londynu. W
październiku 1944 r. został Witos wywieziony potajemnie przed Niemcami
z
Wierzchosławic na polecenie Komendy Okręgu AK w Krakowie, najpierw do
Krakowa,
a następnie do miejscowości Słupia pow. Włoszczowa, gdzie miał lądować
samolot
z Zachodu dla zabrania Witosa do Londynu. Kolejne miejsca pobytu Witosa
to
majątek Ignaców i majątek w Rozprzy. Obie miejscowości
położone w okolicy
Piotrkowa Trybunalskiego. Wobec ustąpienia Stanisława Mikołajczyka z
funkcji
premiera rządu londyńskiego - Witos do Londynu nie wyjechał.
Przeniósł się do
Piotrkowa Trybunalskiego, skąd 25 marca 1945 r. wyjechał do rodzinnych
Wierzchosławic. Niebawem, bo w dniu 31 marca 1945 r. został aresztowany
przez
sowieckie władze wojskowe. Pod groźbą wywiezienia do Moskwy namawiany
był do
rozmów z Bolesławem Bierutem. Witos nie ulągł się tych
gróźb i na rozmowy nie
wyraził zgody. W Brześciu n.Bugiem został przeproszony za "pomyłkę" i
odwieziony do Wierzchosławic. Tu przebywał stale do dnia wyjazdu do
szpitala w
Krakowie. Specjalnym telegramem został powiadomiony przez B.Bieruta o
powołaniu
go na funkcję pierwszego zastępcy przewodniczącego Krajowej Rady
Narodowej.
Dnia 15 sierpnia 1945 r. został
Witos przewieziony do Szpitala OO
Bonifratrów w Krakowie, na leczenie. Jeszcze 16 września
wziął udział w I
Zjeździe Polskiego Stronnictwa Ludowego Małopolski i Śląska w Krakowie.
Śmierć i spuścizna Wincentego
Witosa
31 października 1945 r. Wincenty Witos zmarł w szpitalu oo Bonifratrów. Uroczystości pogrzebowe rozpoczęły się już w dniu 2 listopada, przeniesieniem zwłok ś.p. Witosa do Kościoła Mariackiego. W następnym dniu została odprawiona uroczysta Msza Św. w Kościele Mariackim a na Rynku Krakowskim odbyły się główne uroczystości pogrzebowe. W południe, 3 listopada 1945 r. kondukt wyruszył w drogę do Wierzchosławic, gdzie dotarł w trzy dni później, pokonując pieszo ponad 90 - kilometrową trasę. Po uroczystościach w rodzinnych Wierzchosławicach został Witos - zgodnie ze swoją wolą - pochowany na cmentarzu parafialnym w Wierzchoslawicach, bo jak pisał "pragnie spocząć na zawsze wpośród tych, z których wyszedł, którym w pierwszym rzędzie zawdzięcza swoje wywyższenie, z którymi przez całe życie pracował i wspólną dolę znosił."
-
Kaplica Wincentego Witosa
Wincenty
Witos należy do najwybitniejszych polskich polityków II
Rzeczypospolitej. W polityce i w życiu kierował się zawsze trzema
zasadami. Na
pierwszym miejscu stawiał niepodległy byt państwa polskiego, jako cel
nadrzędny
w działalności całego ruchu ludowego. Na drugim miejscu demokratyczny
ustrój
państwa, jako najbardziej sprawiedliwy i równy
ustrój społeczny. Na trzecim
miejscu znajdowały się sprawy chłopskie i obrona ludowych
interesów. Dążył cały
życie do tego, by chłop polski zajął mu należne miejsce w państwie
polskim. Do
tego - zdaniem Witosa - predescynowaly go: stan liczebny warstwy
chłopskiej,
stanowiącej większość narodu polskiego oraz praca żywiąca inne warstwy
i
przywiązanie do ziemi ojczystej. Przede wszystkim należał Witos, do
tych ludzi,
którzy nie tylko wyrośli z warstwy chłopskiej, ale pozostali
jej wierni na całe
życie. Swą chłopskość zawsze podkreślał: w sposobie bycia, w mowie, w
geście i
legendarnym stroju - w butach z cholewami i bez krawata. Sam prowadził
swoje
gospodarstwo, także wtedy gdy przyszło mu kierować państwem. Był bowiem
rolnikiem z zamiłowania.
Wierność
dla wsi, dla środowiska ojczystego była u niego niezwykła.
"Z pnia i rdzenia tej wsi wyszedłem, z nią żyłem i z nią cierpiałem, przechodząc złą i dobrą dolę. Zawsze starałem się utrzymywać wszystko, co mnie z nią łączyło, łączy, a spodziewam się łączyć będzie." - pisał w swych wspomnieniach W. Witos.
